1. Ձկների ի՞նչ տեսակներ են հանդիպում Հայստանում։
   Հայաստանի ձկների ցանկ
2. Նկարագրել ձկների արտաքին կառուցվածքը
   Ձկները ունեն խռիկներ, լողակներ և թեփուկներ։
3. Լողակները ի՞նչ դեր են կատարում ձկների կյանքում
   Լողակների օգնությամբ ձկները արագ տեղաշարժվում են ջրի մեջ։
4. Ի՞նչ է լողափամփուշտը
   Ձկների աղիքի պատից գոյացել է հատուկ գոյացություն՝ լողափամփուշտ, որը լցվում է գազերով կամ դատարկվում է: Արդյունքում փոխվում է ձկան քաշը և նա սուզվում է կամ վեր բարձրանում:

Թվային համակարգերի ուսումնասիրություն

• Համեմատեք երեք տարբեր մշակույթների թվային համակարգեր (օրինակ՝ հռոմեական, մայաների, չինական)
• Ստեղծեք դրանց օգտագործման պարզ ուղեցույց
• Ցույց տվեք, թե ինչպես կգրվի ձեր ծննդյան ամսաթիվը յուրաքանչյուր համակարգում

1. Հռոմեական թվային համակարգ

• Ծագում՝ Հռոմեական կայսրություն
• Նիշեր՝ Հիմնական նշաններն են՝
  • I (1-րդ), V (5-րդ), X (10-րդ), L (50-րդ), C (100-րդ), D (500-րդ), M (1000-րդ)
• Հատկություններ՝
  • Չունի զրոյի նշան
  • Հիմնված է հավաքական և հանվող սկզբունքների վրա (օր․՝ IV = 4-րդ, IX = 9-րդ)
  • Չունի դիրքային արժեք, ինչը դժվարացնում է հաշվարկները

---

2. Մայաների թվային համակարգ

• Ծագում՝ Մայաների քաղաքակրթություն (Մesoamerica)
• Հիմնական համակարգ՝ Քսանական (վիգեսիմալ)
• Նիշեր՝ Օգտագործվում են կետեր (●)՝ 1, գծեր (—)՝ 5 և նշան զրոյի համար (⌂)
• Հատկություններ՝
  • Պոզիցիոն (դիրքային) համակարգ՝ թվի արժեքը կախված է տեղից
  • Ունի զրո, ինչը մեծ նորարարություն էր
  • Քսանական համակարգ՝ հարմար էր օրացույցային հաշվարկների համար

---

3. Չինական թվային համակարգ

• Ծագում՝ Հին Չինաստան
• Հիմնական համակարգ՝ Տասական (դեցիմալ)
• Նիշեր՝ Օգտագործվել են ինչպես չինական թվանշաններ (一, 二, 三, 四…), այնպես էլ հաշվարկային նշաններ (〇, 十, 百…)
• Հատկություններ՝
  • Ունենում էր զրոյի նշան (〇), սակայն ավելի ուշ
  • Գոյություն ուներ դիրքային համակարգ, բայց որոշ գրվածքներում թվերը ներկայացվում էին նաև ոչ դիրքային սկզբունքով
  • Օգտագործվել է առևտրային ու հաշվարկային նպատակներով

---

Համեմատուն

Համակարգ	Հիմնային համակարգ	Ունե՞ր զրո	Դիրքային
Հռոմեական	Տասական	Ոչ	Ոչ
Մայաների	Քսանական	Այո	Այո
Չինական	Տասական	Այո	Երբեմն

Եզրակացություն

• Մայաների համակարգը տեխնիկապես առավել զարգացած էր՝ զրոյի և դիրքային հատկությունների առկայությամբ։
• Հռոմեական համակարգը հարմար չէր մաթեմատիկական բարդ գործողությունների համար, բայց լայնորեն օգտագործվել է գրավոր ձևով։
• Չինական համակարգը զարգացել է մաթեմատիկական կիրառությունների համար, ինչն օգնել է հաշվարկների հեշտացմանը։

1. Կազմի´ր բառակապակցություններ՝  հարցական դերանունները փոխարինելով գոյականներով:

Ընկնել ո՞ւր: գետնին, ձորը, տուն․․․

Հանդիպել որտե՞ղ: սրճարանում, անտառում, ափի մոտ․․․

2. Կազմի´ր բառակապակցություններ՝  հարցական դերանունները փոխարինելով գոյականներով:

Վերադառնալ ո՞ւր, ինչի՞ն:

Տուն, երկիր, միտք, կարծիք:

Վերադառնալ տուն, երկիր, մտքին, կարծիքին

Միտք, հայելի, ջրեր, ապակի, կարծիք:

Անրադառնալ ինչի՞ն, որտե՞ղ:

Անրադառնալ մտքին, հայլիին, ջրերին, ապակուն, կարծիքին։

3. Յուրաքանչյուր շարքում ընդգծիր երեքական անձնական դերանուն:
ա. մյուս, ես, իրենք, սրանք, դուք, դա
բ. ինքը, նույն, այս, դու, դրանք, մենք
գ. մեզնից, ամենքը, նրանք, ոչ ոք, ձեր, ոմանք

4. Յուրաքանչյուր շարքում ընդգծիր երեքական ցուցական դերանուն:
ա. այս, ում, նույնքան, ձեզ, սույն, որևէ
բ. իրենց, այդպիսի, քեզ, մեկը, միևնույն, նա
գ. նույնպես, այսինչ, ամեն մեկը, այդ, սրանք, ինչպես

5. Յուրաքանչյուր շարքում ընդգծիր երեքական փոխադարձ դերանուն:
ա. միմյանց, ամեն մեկին, իրար, դրանց, մեկմեկու, ոչ մեկը
բ. ոմանց, իրարից, ուրիշին, մեկմեկի, ոչնչով, միմյանցով

6. Յուրաքանչյուր շարքում ընդգծիր երեքական հարցական դերանուն:
ա. այնպիսի, ինչպիսի՞, ո՞ր, համայն, ո՞վ, նա
բ. որքա՞ն, մեկը, այնինչ, ի՞նչ, ո՞ր, որևիցե,
գ. երբևէ, որտե՞ղ, ոմանց, ե՞րբ, ուրիշ, քանի՞:

7. . Յուրաքանչյուր շարքում ընդգծիր երեքական հարաբերական դերանուն:
ա. ինչու, նույն, որչափ, սրա, ում, այսպիսի
բ. նույնքան, ինչպես, որևէ, նրանք, որքանով, որից
գ. որտեղի, նույնպիսի, ինչքան, ամեն ոք, քանիսը, դա:

Հանս Քրիստիան Անդերսեն | Ծեր կաղնու վերջին երազը

Պատմվածքը կաղնու մասին էր և թիթեռնիկների։ Կաղնին շատ երկար էր ապրում, բայց թիթեռնիկները ընդհամենը 1 օր, բայց լիարժեք, ուրախ կյանք։ Կաղնին միշտ արթուն էր և քնում էր միայն ձմռանը և ինչպես բոլոր մարդիկ տեսնում էր երազ։ Իր վերջին երազը ամանորին էր, կաղնին շատ ուրախ երազ էր տեսնում, որտեղ իր բոլոր ընկերները իր հետ էին։ Երազում նա սկսեց օդ բարձրանալ և ուրախ էր, որ էլ ոչ մի շղթա իրեն չի պահում, իսկ երազից սուրս, փոթորիկը բարձրացրել էր նրան օդ և նրա երկար տարիներից բաղկացած կյանքը ավարտվեց։

Կաղնին շատ օգտակար էր, նա մեծ էր և երևում էր հեռվից։

Ափին մոտենալուն պես նավաստիները նկատեցին ընկած կաղնուն:
-Ծառը ընկել է… ծեր կաղնին, մեր նշանակետը այլեւս չկա: Փոթորիկն է եղել պատճառը: Ո՞վ կփոխարինի նրան: Ավա՜ղ, ոչ-ոք, – բացականչեցին նավաստիները:
Սա կաղնու մահախոսականն էր՝ կարճ, բայց իմաստալի:

Կերպարներ՝ կաղնի, թիթեռնիկներ, նավաստիներ։

Գծային հավասարումը`

ա) k≠0 դեպքում ունի միակ արմատ` x=-b/k

բ) k=0 և b≠0 դեպքում արմատներ չունի

գ) k=0 և b=0 դեպքում ունի անթիվ բազմությամբ լուծումներ

2 հավասարումներ անվանում են համարժեք, եթե առաջինի ցանկացած արմատ արմատ է նաև երկրորդի համար, իսկ երկրորդի ցանկացած արմատ հանդիսանում է առաջինի արմատ։

1. Եթե հավասարման երկու մասը բազմապատկենք զրոյից տարբեր միևնույն թվով (կամ բաժանենք զրոյից տարբեր միևնույն թվի վրա), ապա կստանանք հավասարում, որը համարժեք է սկզբնական հավասարմանը։ օր. x-1=2x-1/7 (աջ և ձախ մասերը բազմապատկենք 7ով) 7x-7=14x-1
2. Եթե հավասարման որևէ անդամ հակադիր նշանով տեղափոխենք հավասարման մի մասից մյուսը, ապա կստանանք սկզբնականին համարժեք հավասարում։ օր. 3-2x=5x+3 և 3=5x+3+2x
3. Եթե հավասարման ձախ կամ աջ մասում կատարենք նման անդամների միացում, ապա կստանանք նրան համարժեք հավասարում օր. x+x+2-1=0 և 2x+1=0

Առաջադրանքներ

1. kի և bի ի՞նչ արժեքների դեպքում kx+b=0 հավասարումը
   • ա) ունի միակ լուծում k≠0 դեպքում ունի միակ արմատ` x=-b/k
   • բ) լուծում չունի k=0 և b≠0 դեպքում արմատներ չունի
   • գ) ունի անթիվ բազմությամբ լուծումներ k=0 և b=0 դեպքում
2. 5, 2, 3, -8, 7 թվերից որո՞նք են հանդիսանում 7x+56=-2x-16 հավասարման արմատներ
   7•(-8)+56=(-2)•(-8)-16=>0=0
3. Համարժե՞ք են արդյոք հավասարումները
   • ա) 2x+3=0 և 2x=-3
     <=>
   • բ) 3x-7=4x-3 և 0=(4x-3)-(3x-7)
     <=>
   • գ) -3x-7=0 և 3x+7=0
     -3x=7 և 3x=(-7) => <=>
   • դ)-2x+3=0 և 2x+3=0
     ոչ, համարժեք չեն
   • ե) 3x-7+2x-3=x և 4x-10=0
     ոչ, համարժեք չեն
   • զ) 7x-5=7x+5 և 0x+1=0
     ոչ, համարժեք չեն

համարժեքի նշան — <=>

1. Ֆրանկական թագավորությունը կազմվել է Հյուսիսային Գալիայում։ Առաջին թագավոր Քլոդվիգի տոհմանունով արքայատոհմը կոչվեց Մերովինգներ։
   
2. Մելովինգների արքայատոհմը շուտով սկսեց թուլանալ։ Մելովինգները թեև պահպանում էին թագավորական տիտղոսը բայց իշխանություն չունեին։ Այդ պատճառով նրանց անվանում էին <ծույլ թագավորներ>։
   
3. 751թ․ մայորդոմ Պիպին կարճահասակը հռչակվեց Ֆրանկների թագավոր։ Հեղաշրջումը կատարվեց Հռոմի պապի թույլտվությամբ։ Պիպինի գահակալումով Ֆրանկական պետությունում հաստատվեց Կարոլինգների արքայատոհմը, որն այդպես է կոչվել Պիպինի հաջորդի՝ Կարլոս մեծի անունից։
   
4. 843 թվականին ձևավորվեցին Գերմանիան, Ֆրանսիան և Իտալիան։
   
5. Կառոլինգյան վերածնունդը 8-9-րդ դարերի ընթացքում տեղի ունեցած մի շարժում էր, երբ Չառլեմանը և նրա հաջորդները փորձեցին վերականգնել գիտությունն ու մշակույթը, որոնք կորել էին Ռոմանյան կայսրության անկումից հետո։ Դա ներառում էր դպրոցների բացումը, գրքեր գրելու ու գիտելիք հավաքելու կարևորությունը։

Նախագիծ— Քիմիական արդյունաբերության դերը տնտեսության մեջ

Ժամանակահատվածը՝մարտի -ապրիլ

Նպատակը- սովորողները կարողանան ինքնուրույն և հետազոտական աշխատանքի միջոցով ներկայացնել քիմիական արդյունաբերության դերը Համաշխարհային տնտեսության և Հայաստանի Հանրապետության տնտեսության մեջ։

Ընթացքը․

Սովորողները այս կետերից ընտրում են որևէ մեկը, և հետազոտական աշխատանքի միջոցով ներկայացնում են։

• Ներկայացնել քիմիական արդյունաբերության դերը Համաշխարհային տնտեսության և Հայաստանի Հանրապետության տնեսության մեջ։
• Թվարկել այն արտադրատեսակները, որը թողարկում է քիմիական արդյունաբերությունը և, այն երկրները որոնց համար այս ճյուղի զարգացումը համարվում է հեռանկարային՝ տնտեսության զարգացման հիմքը։
• Բնութագրել Հայաստանի Հանրապետության քիմիական արդյունաբերության դերը Խորհրդային ժամանակաշրջանից մինչև մեր օրերը (ինչպիսի՞ փոփոխությունները է կրել)։
• Հետազոտական աշխատանքի միջոցով ներկայացնել այն քիմիական գործարանները, որո՞նք որ հայտնի են Հայաստանի Հանրապետությունում, և անդրադառնալ գործարանների կողմից առաջացած էկոլոգիական հիմնախնդիրներին (20-րդ դարի 30-ական թվականներից մինչև մեր օրերը)։
• Վանաձորի քիմիական կոմբինատը
• Ալավերդու պղնձարջասպի գործարանը
• Երևանի ավտոդողերի և «Պոլիվինիլացետատ» գործարաննները
• Վանաձորի արհեստական մանրաթելերի գործարանը
• «Նաիրիտ»- քիմիական գործարանը
• Չարենցավանի «Լիզին» գործարանը, և այլն
• Ներկայացնել քիմիական գործարանների կողմից առաջացած էկոլոգիական հիմնախնդիրները։

Ներկայացնել քիմիական արդյունաբերության դերը Համաշխարհային տնտեսության և Հայաստանի Հանրապետության տնեսության մեջ։

Համաշխարհային տնտեսության մեջ քիմիական արդյունաբերությունը

Քիմիական արդյունաբերությունը համաշխարհային տնտեսության կարևոր մասերից է, քանի որ այն ազդում է տարբեր ոլորտների վրա՝ գյուղատնտեսություն, արդյունաբերություն, առողջապահություն և այլն։ Այն ներառում է բազմաթիվ տեսակի արտադրություն՝ օրինակ, պլաստիկների, դեղերի, պարարտանյութերի և այլ քիմիական նյութերի պատրաստում։

Քիմիական արդյունաբերության նշանակությունը համաշխարհային տնտեսությունում հիմնականում հետևյալն է.

1. Արտադրության մեծ քանակություն՝ Քիմիական արդյունաբերությունը մեծ քանակությամբ ապրանքներ է արտադրում, որոնք օգտագործվում են այլ ոլորտներում, օրինակ՝ սննդի արդյունաբերությունում, առողջապահության մեջ կամ մեքենաների արտադրության մեջ։
   
2. Առևտուր և ներդրումներ՝ Քիմիական արտադրանքը շատ է արտահանվում և ներմուծվում տարբեր երկրներում։ Այդ արտադրանքը պետք է հասանելի լինի այլ երկրների համար, քանի որ շատ բաներ՝ սկսած փաթեթավորումից մինչև տեխնոլոգիաներ, պահանջում են քիմիական նյութեր։
   
3. Շրջակա միջավայր և կայունություն՝ Քիմիական արդյունաբերությունը ունի նաև իր բացասական ազդեցությունը շրջակա միջավայրի վրա։ Այդ պատճառով շատ երկրներ աշխատում են ավելի կայուն և էկո-բարեկամական տեխնոլոգիաներ գտնելու վրա։
   
4. Աշխատատեղեր և տնտեսական աճ՝ Քիմիական արդյունաբերությունը շատ աշխատանքային տեղեր է ստեղծում։ Բացի այդ, այն նույնպես նպաստում է երկրների տնտեսական զարգացմանը։
   
5. Նոր տեխնոլոգիաներ՝ Քիմիական արդյունաբերությունն արագ զարգանում է և օգնում է առաջադեմ տեխնոլոգիաների կիրառմանը։ Այն նորարարություններ է բերում՝ ավելի լավ ապրանքներ արտադրելու համար։

Այսպիսով, քիմիական արդյունաբերությունը շատ կարևոր է համաշխարհային տնտեսության համար, քանի որ այն օգնում է ոչ միայն ապրանքներ արտադրել, այլև նորարարական լուծումներ գտնել։

Հայաստանի տնտեսության մեջ քիմիական արդյունաբերությունը

Հայաստանի քիմիական արդյունաբերությունը համեմատաբար փոքր է, սակայն այն մեծ նշանակություն ունի երկրի տնտեսության մեջ։ Հայաստանի քիմիական արդյունաբերությունը ներառում է մի քանի հիմնական ոլորտներ՝ պլաստիկների և պոլիմերների արտադրություն, պարարտանյութերի արտադրություն, դեղագործություն, ներկերի ու վառելիքի հավելումների պատրաստում։

Հայաստանի քիմիական արդյունաբերության հիմնական ոլորտներն ու նրանց դերը տնտեսության մեջ՝

1. Պարարտանյութերի արտադրություն
   Հայաստանը արտադրում է տարբեր տեսակի պարարտանյութեր, որոնք օգտագործվում են գյուղատնտեսության մեջ՝ բուսական արտադրանքի աճը բարելավելու համար։ Սա կարևոր է երկրի գյուղատնտեսության համար, քանի որ պարարտանյութերի արտադրությունը մեծապես աջակցում է գյուղատնտեսական մթերքների աճին, ինչը նպաստում է գյուղատնտեսության ծավալի աճին։
   
2. Դեղագործական արդյունաբերություն
   Հայաստանում արտադրում են դեղեր, որոնք չեն միայն տեղական շուկայում, այլ նաև արտահանվում են։ Դեղագործությունը կարևոր դեր է խաղում առողջապահության ոլորտում՝ ապահովելով անհրաժեշտ դեղորայք։ Այս ոլորտը նաև հնարավորություն է տալիս ստեղծել աշխատատեղեր և զարգացնել նորարարություններ։
   
3. Պլաստիկների և պոլիմերների արտադրություն
   Այս ոլորտը ևս կարևոր դեր ունի, քանի որ պլաստիկները օգտագործվում են բազմաթիվ ոլորտներում՝ սկսած փաթեթավորումից մինչև մեքենաների արտադրություն։ Պլաստիկ արտադրությունը Հայաստանում աշխատատեղեր ստեղծելու և արտահանում ապահովելու հետ է կապված։
   
4. Տնտեսական կարևորություն
   Քիմիական արդյունաբերությունը Հայաստանի տնտեսության մեջ որոշակի հատվածում զբաղեցնում է կարևոր տեղ։ Այն ոչ միայն մատակարարում է երկրի ներքին պահանջները, այլ նաև նպաստում է արտահանման ծավալների աճին, ինչը համարվում է արտարժույթի աղբյուր։ Այն նաև մի շարք ոլորտներում՝ մասնավորապես գյուղատնտեսություն և առողջապահություն, աջակցության գործառույթ է կատարում։
   
5. Շրջակա միջավայրի խնդիրներ
   Քիմիական արդյունաբերության գործունեությունը Հայաստանում նույնպես կարող է ունենալ որոշակի բացասական ազդեցություն շրջակա միջավայրի վրա, եթե ոչ ճիշտ կարգավորվի։ Սակայն վերջին տարիներին ավելի շատ ուշադրություն է դարձվում էկոլոգիական դրսևորումների նկատմամբ, և աշխատանքներ են տարվում ավելի պահպանողական տեխնոլոգիաների կիրառման ուղղությամբ։

Դեր տնտեսության մեջ

Հայաստանի քիմիական արդյունաբերությունը կարևոր է երկրի տնտեսության համար, քանի որ այն ապահովում է աշխատանքային տեղեր, տնտեսական աճ և աջակցություն այլ ոլորտներին, ինչպիսիք են գյուղատնտեսությունը, առողջապահությունը և արդյունաբերությունը։ Դրա միջոցով Հայաստանը կարող է ավելացնել իր տնտեսական անկախությունը և նպաստել նորարարություններին։

Ամփոփում— աշխատանքը ներկայացնել տեսանյութի կամ ձայնագրության միջոցով։

Ժամանակագրություն
486- Սուասոն քաղաքի մոտ ջախջախելով Գալլիայի փոխարքայի զորքը ՝ ֆրանկնեը տիրեցին Հյուսիսային Գալլիային։
496  – Քլոդվիգը մկրտվեց և թագավոր օծվեց քրիստոնեական ձևով։
751 -Պիպինն ինքը թագադրվեց ֆրանկների պետության արքա ՝ սկիզբ դնելով Կարոլիգների հարստությանը։
768-814 – Ֆրանկների պետություը խիստ ընդարձակվեց Կառլոս Մեծի օրոք։
800 թվ․ -Հռոմի սուրբ Պետրոսի տաճարում Հռոմի պապը Կառլոս Մեծին օծեց կայսերական ոսկե թագով։
843 թվ – Վերդեն քաղաքում Կառլոս Մեծի թոռները համաձայնության եկան և տերությունը բաժանեցին իրենց միջև